Sevgili Yedikule Ailesi ,
Bu kez bizler için biraz değişik bir konuğumuz var. Efsun Kolatan bir biyolog. Dokuz Eylül Üniversitesi (DEÜ) Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Laboratuvar Hayvanları Bilimi Anabilim Dalında yüksek lisans yapan bir akademisyen. Tez konusu " Deney Hayvanları "
Ben sizler için merak ettiğim soruları sordum. Genelde ropörtajları yayınlarken keyifle okursunuz derdim. Umarım bu sefer keyifle okumazsınız.
Sayın Efsun Kolatan ,
Öncelikle sorularımıza cevap verdiğiniz için teşekkür ederiz. Bu konu maalesef Türkiye'de çok ta sahip çıkamadığımız ve bilgimizi eksik olduğu birkonu olduğu için vereceğiniz cevaplar bizleri çok aydınlatacaktır.
Sevgili Hayvan Dostları işte laboratuar hayvanları gerçeği konusunda
1. Önce kısaca sizi tanımak isteriz.
İzmir doğumluyum. Mart 2001'de Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümünden mezun oldum. 2002-2004 yılları arasında tıbbi mümessillik yaptım. Bu iş beni yeterince mutlu etmeyince biyolojik bilimler alanında yüksek lisans yapmaya karar verdim. 2005 Ocak ayında DEÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü Müdürü Sn. Prof. Dr. Gül Güner ile görüştüm kendisi de bana Laboratuvar Hayvanları Bilimi Anabilim Dalı'nın yeni açıldığını ve yüksek lisans eğitimi vereceğini söyledi. Ben de böyle bir bilim alanı olduğunu ilk kendisinden duydum ve bu alanda eğitim almaya karar verdim. 2005 Şubat ayında Laboratuvar Hayvanlarının Sağlık Bilimlerinde Kullanımı yüksek lisans programına, 2006 tarihinde de araştırma görevlisi ünvanıyla kadrolu olarak çalışmaya başladım, 2008 tarihinde yüksek lisansı çamamladım.
2. Çocukluğunuzdan bu yana evinizde evcil hayvanlarınız oldu mu?
Evet, şu an bir muhabbet kuşum, Tarçın, ve bir japon balığım, Safinaz var. Evcil hayvan besliyor olmak kafamı hiç karıştırmadı. Bence bu meslek için hayvan sevgisi şart, olmazsa olmaz. Onlara hak ettikleri saygıyı gösterebilmek, haklarını savunabilmek, yapılan araştırmaların uluslararası etik ilkelere uygun yapılmasını sağlamak için bu hayvanları sevmek şart.
İşimin en önemli kısmı laboratuvar hayvanların sağlıklı yaşamasını sağlamak. Onların bir sıkıntısı olup olmadığını anlamanın tek yolu davranışlarını gözlemlemektir. Bu da bu hayvanlarla çokça vakit geçirmeyi gerektirir. Bu hayvanları sevmezseniz bunların hiçbirini yapamazsınız, araştırmalarda etik bile davranamazsınız.
Bundan dolayı bu alanda hizmet etmek, onların kaliteli bir süreç geçirmelerine katkıda bulunmak benim için mutluluk verici. Amaç yaşam standartlarını daha da iyileştirmekse ben de bu işte varım dedim.
3. Efsun Hanım bunca ana bilim dalı varken laboratuvar hayvanları konusunda uzmanlık yapmak nereden aklınıza geldi?
Böyle bir bilim dalı olduğunu bilmiyordum. Enstitü müdürümüzle görüşmem sırasında öğrendim. Türkiye'de yeni olmasına rağmen gelişmiş ülkelerde 1900'lerin ilk yarısından beri Laboratuvar Hayvanları Bilimi var. Laboratuar Hayvanları Bilimi deney hayvanlarının mutlu süreç yaşamalarına ve deneysel hayvan araştırmalarına kalite getirmeye hedefleyen bir anabilim dalıdır. Bundan dolayı seçtim.
4. Tıp alanında önemli hastalıkların araştırılması, hepimizi çok yakından ilgilendiren bir konu ve bu araştırmanın önemi şüphesiz çok büyük. Ancak, günümüz teknolojisini ve imkanlarını göz önünde bulundurarak, bu araştırmaları yine tıp alanında uzman kişilerin somut bilgilere dayanarak yetkili kurumlara talep edebilecekleri, on ayak olabilecekleri alternatif araştırma biçimlerini önermeyi düşünüyorlar mı? Hatta bunu başardığınız taktirde Türkiye'de bir " ilk " olmayı başarabileceğinizi hiç düşündünüz mü ?
Günümüz teknolojisine ve imkânlarına rağmen biyolojinin, tıbbın bütün sırlarını bilmiyoruz. İster tıp alanında ister veterinerlik alanında yeni bir ilacın ya da hastalığa çözüm üretecek bir modelin gelitirilmesinde canlı sistemler kullanılır. Örneğin yeni bir ilaç geliştirildiğinde öncelikle bu ilacın etken maddesinin organ dokuları üzerindeki etkileri in vitro olarak incelenir. Örneğin izole organlarda ya da hücre kültürü yapılarak. Eğer aday ajan olumsuz bir etkiye sahip değilse in vivo yani canlı hayvan çalışmalarında incelenir. Öncelikle fare, sıçan gibi memeli hayvanlar araştırmalarda kullanılır. Bu denemelere klinik öncesi araştırmalar denir. Bu çalışmalardan olumlu sonuç alındığında klinik araştırmalara yani insanlarda (hasta veya sağlıklı gönüllü kişilere) incelenir.
Az önce de belirttiğim gibi, biyolojiye ait pek çok sır var. Bir kimyasalın, vücut içinde ne ile etkileşime girip ne gibi sonuçlar doğuracağı her zaman tahmin edilemez. Bu nedenle yeni ilaçlar geliştirilirken hayvan deneyleri yapılamak zorunda. Alternatif araştırma biçimleri, bilgisayar programlarıdır.
Teorik bilgileri test eder, biyolojik sürprizler konusuna hiçbir veri sunamaz. Ama, enjeksiyon yapmak gibi basit girişimlerde el becerisi kazandırmak için veya hayvanların anatomik yapısı hakkında bilgi vermek için maketler kullanılabilir.
5. Hayvana "saygı" nerede baslar, nerede biter? Bunun bir ölçüsü olmalı midir? Deney hayvanları etik konusunda nasiplerini ne kadar alıyorlar sizce ?
Bilimde hayvana saygı vardır ki Laboratuvar hayvanları biliminde hayvana saygı hiç bitmez, bitmemeli, aksine artmalıdır. Türkiye'de yılında Tarım ve Köyişleri Bakanlığının çıkarttığı "Deneysel Ve Diğer Bilimsel Amaçlar İçin Kullanılan Deney Hayvanlarının Korunması, Deney Hayvanlarının Üretim Yerleri İle Deney Yapacak Olan Laboratuvarların Kuruluş, Çalışma, Denetleme, Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik" 16.05.2004 tarihinde 25464 sayılı Resmi Gazete'de; Çevre ve Orman Bakanlığının çıkarttığı "Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik" ise 6 Temmuz 2006 tarihinde 26220 sayılı Resmi Gazete'de yayınlandı. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 2007 yılında çalışma izni için müracaat eden laboratuvar hayvanı üretim merkezlerini teftiş etmeye başladı. Biz de, Dokuz Eylül Üniversitesi Deney Hayvanları Birimi, 2 ay kadar önce çalışma iznimizi aldık.
Bu izinler Türkiye genelinde çalışma iznine sahip merkezlerde üretilen hayvanların standart olmasını sağlamak için çok önemli bir adım. bu şekilde üretilen hayvanlar oda sıcaklığı, ışık şiddeti gibi aynı ortam şartları, yem içeriği, su özellikleri, kafes temizliği gibi aynı bakım şartları sağlanmış merkezlerde üretilecekler. Bu şekilde yapılan çalışmalarda deneye bağlı olmayan ama hayvanların bire bir etkilendiği çevresel değişkenler en aza indirilmiş olacak. Yani yaptığınız araştırmada sadece ilacınız veya cerrahi yönteminizin farkları değerlendirilmiş olur. Böylelikle değişken sayısı azaldığı için çalışmalarda kullanılan hayvan sayısı da azalmış olacak.
Deneysel bir araştırma özetle şu aşamalardan geçer;
¨ Önce bir hipotez oluşturulur; belirli bir sorunu çözmek için üretilen denenebilir bir fikir ortaya atılır.
¨ Planlanan proje yazıya dökülür. Burada bu fikrin ne gibi bir sorunu ne şekilde çözeceği, çözüm şeklinin ne gibi yenilikler getireceği, deneyin hangi basamaklara sahip olduğu ve her basamakta neler yapılacağı, nasıl sonlandırılacağı... ayrıntılı olarak belirtilir.
¨ Sonra bu belge Deney Hayvanları Yerel Etik Kurulu'na sunulur.
¨ Kurul üyeleri projeyi okur, kendi aralarında tartışırlar. Varsa, net cevaplanmadığını düşündükleri konuları araştırmacının netleştirmesini isterler. Gelen yanıta göre proje ya red edilir ya da çalışmasında etik sakınca yoktur onayı alır.
¨ Onay alan proje deneysel aşamaya girer. Deney hayvanları biriminden onay alan hayvan sayısı kadar hayvan talep edilir ve deney başlar.
Yapılan bir araştırmadan elde edilen sonuçları Dünyaya duyurmazsanız yaptığınız çalışmanın hiçbir anlamı kalmaz. Bunu duyurmanın yolu ise bilimsel dergilerde çalışmanızı yayınlamaktır. Eğer etik kurul onayınız yoksa hiçbir dergi çalışmanızı yayınlamaz.
6. Bu konuda yazılmış alternatif kitaplar ( Örneğin : Tom Regan - Kafesler boşalsın , Peter Singer - Hayvan Özgürleşmesi , Garry L.Francione - Hayvan Haklarına Giriş 2 Çocuğunuz mu Köpeğiniz mi?) gibi veya Hayvan Özgürleşmesi örgütlerinin bildirileri veya direk eylemleri (ALF - Animal Libration Front ) gibi, gerçek bilgilerin varlığı sizi ve mesleğinizi veya iç huzurunuz nasıl etkiliyor ?
Gerçek bilgi? Kişilerin inancına göre "gerçek" değişir. Siz neye inanıyorsunuz? "Gerçek bilgi" size göre ne?
7. Bu soru benim için gerçekten çok önemli, sokakta doğmuş be bir süre de olsa sokakta yaşamış bir sokak hayvanı deney için kullanılabilir mi ? Eğer kullanılırsa sonuçlar da özel üretim laboratuar hayvanları gibi sonuç veriyor mu ?
Ne yazık ki 1950-1960'lı yıllarda sokaktan toplanan kedi- köpeklerle yapılan çalışmalar olmuş. Sokaktan toplanan hayvanlarla yapılan çalışmalar, hayvanlar standart şekilde yetiştirilmediği için laboratuvar hayvanlarının verdiği güvenilir sonuçları vermezler, sokaktan toplanan hayvanların kullanıldığı hiçbir araştırmaya etik kurul onayı verilmez.
8. İlaçların, araştırma laboratuarlarının, hatta "yaratılan" hastalıkların büyük bir ekonomik pazar olduğunu düşünüyor musunuz? Bunun bir parçası olarak bu sektörün minimum düzeyde de olsa kobayı olduğunuzu kabul edebilir misiniz?
Laboratuvarda yaratıldığını bildiğiniz bir hastalık var mı? Gerçekte, mevcut hastalıkların tedavisi için ilaç üretilir veya mevcut ilacın etkinliğini arttırmak veya yan etkilerini azaltmak için yeni kimyasallar aranır. Herhangi bir alanda denek değilim. (Kobay, Latince adı Cavia porcellus olan, İngilizcesi Guinea pig olan bir memeli türüdür).
9. İnsanlık için çok büyük önemi olan bu araştırmalar için gerekirse kobay olmayı ve üzerinizde fiziksel, psikolojik araştırmalar yapılması gündeme gelse bilim adına kabul eder misiniz? Buna on ayak olur musunuz? Ve özellikle ilerleyen yıllarda Profesör olduğunuzda kariyeriniz nasıl sonlanacak ?
Sıkıntı çektiğim belli bir hastalığım olsa, üretim aşamasındaki ilacı ilk kullanan olmak beni rahatsız etmez.
Ben bir bilim insanıyım, sahip olduğum titre severek yaptığım işi değiştirmez. Titrem ne olursa olsun, yaşım kaç olursa olsun soru sormaya ve cevaplar aramaya devam edeceğim. Çünkü hastalıklar bitmez, tedavi umuduyla yaşan insanlar hep olacak.
10. Yurt dışında ve yurt içinde " konu ile ilgili bilgilendirilmiş ", ücret karşılığında - ki bu ücretler yapılan deneye göre farklılık kazanıyor - insan kobaylar var. Böylece kobay kendi arzusu ile, bu araştırmanın bir parçası oluyor. Ve insana en yakin hayvanlar üzerinde yaklaşık sonuçlar almak yerine, daha kesin sonuçlar elde edilebiliyor. Bu konuda neler söyleyebilirsiniz?
Bu ilaç geliştirme çalışmalarının Faz 4 aşamasıdır. İlacın insanlar üzerindeki yan etkilerini belirlemek için yapılır. Ön araştırmalar olmadan ilacı insanların kullanımına açmak da etik değildir. Pek çok insanın ölümüne veya bir cihaza bağlı yaşamasına neden olabilir. Bunu önlemek için doku kültürlerinde sonra da hayvanlarda araştırmalar yapmak zorunludur.
11. Yüksek teknolojili eğitim ve araştırma sistematiği yurt dışında pek çok üniversite ve merkezde hayvan deneylerine alternatif yöntemleri teşvik etmekte.. eğitimde suni kadavra veya bilgisayar programlarının kullanılması, araştırmalarda doku kültürlerinin kullanımı gibi sistematik hayvan katliamını bir ölçüde azaltmayı hedefleyen girişimler tıbbi modernizasyon kavramıyla birlikte ele alınırken sizce Türkiye' de durum ne aşamada?
Laboratuvar Hayvanları Biliminde Türkiye alternatif yöntemlerle yeni tanışıyor, daha önce olması beklenemezdi çünkü yeni tanınan bir bilim dalı. Bu nedenle Türkiye'de üretilen maket veya bilgisayar programı yok.Her şeyi yurt dışından getirmek gerekli.
12. Türkiye' de hayvan deneyleri etik kurulunda yer alan akademisyenler dünyada süregelen bu yeniliklerin takibinde mi?
Evet. (Bkz. Çevre ve Orman Bakanlığının çıkarttığı "Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik")
13. Örneğin tıp eğitiminde, neredeyse keyfi denecek, özünde zaten bilinen bir olguyu yeniden ortaya koymaya yönelik hayvanlı deney uygulamaları aracılığıyla öğrencilerin araştırmaya teşvik edileceğine katılıyor musunuz?
Eğitimin amacı zaten yeni başlayan öğrencilerin öncelikle "zaten bilinen olguyu" bilmelerini sağlamak. En basit olguları bilmeyen bir hekime kimse canını emanet etmez diye düşünüyorum.
14. Sizin için özel değilse, tamamen ön yargısızca etik bakışınızı öğrenebilir miyiz?
Etik niyet demek, iyi niyetli misiniz yoksa kötü niyetli mi. Kişinin vicdanıyla doğrudan ilişkili.
15. geçen yıl Hacettepe üniversitesinde yapılan ve hayvan deneylerine yeni alternatiflerin ele alındığı uluslararası kongreye katılımınız oldu mu? Bu kongreyi değerlendirir misiniz?
Hayır, o toplantıya katılamadım.
İlgili dökümanlar:
yönetmelik.doc
yönetmelik.pdf
Efsun Hanım ,
Cevaplarınız ve aydınlatıcı bilgileriniz için sonsuz teşekkürler.
Tolga ÖZTORUN
Yedikule Hayvan Barınağı
Gönüllü Muhabiri
http://www.yedikulehayvanbarinagi.com/