Toksoplazma hakkında merak edilenler

Sayın Dr.Meltem Ulutas Esatgil ile hamile bayanların özellikle çok merak ettiği Toksoplazma konusu hakkında söyleşi yaptık. Verdiği değerli bilgiler için çok teşekkür ederiz.

1. Toxoplasmosis (Toksoplazmozi) nedir?

Toxoplasma gondii adı verilen tek hücreli bir parazitin (protozoon)

meydana getirdiği bir hastalıktır.

Son konak: Bu parazit, enfekte kedi ve kedigillerin (son konak) incebarsaklarında epitelyum hücrelerinde bulunur ve ookistler dışkı ile dışarı atılır.

Arakonak: İnsan ve sonkonak kedigiller dahil 300 kadar omurgalı hayvan. Enfeksiyonun başlangıç döneminde taşizoit (endozoit) denen formları, nöronlar, endotelyum, karaciğer parankim hücreleri, lökositler ve diğer pek çok hücrede bulunurlar. Daha sonra doku kistleri beyin, kalp kası, iskelet kasları, akciğerler ve diğer dokularda bulunur.

2. Nasıl bulaşır?

İnsana bulaşma daha çok enfekte kedi dışkısı ile kontamine yiyecekler, içecekler ve ellerle pişmemiş veya az pişmiş kistli etlerin yenmesi, çiğ yumurta ve çiğ süt içilmesi ile olduğu gibi kan transfüzyonu, organ transplantasyonu ve transplasental yolla da olmaktadır.

Bulaşmada rol oynayan diğer faktörler:

Toprakla ya da bahçede çalıştıktan sonra elleri ağza götürmekle,

Az pişmiş ya da çiğ et yemekle

Çiğ ya da az pişmiş sebzelere ve ete dokunup ağza götürmekle

Kedilerin enfeksiyonu;

Kediler, Toxoplasma ile enfekte kemirgenleri, kuşları ya da diğer küçük hayvanları veya başka bir enfekte kedinin dışkısı ile enfeksiyonu alırlar.

Kedi, enfekte olduktan sonra parazitin ookistleri, ortalama 2 hafta sonra dışkı ile dışarı atılmaya başlar. Ookistler, dışkı ile atılmasından 1-5 gün sonra (24°C'de) infektif hale gelirler.

Ookistler, uzun bir süre dış ortamda canliliklarını sürdürebilirler (18 aya kadar) ve toprak, meyveler, sebzeler, çimen, yeşillikler, kum havuzları gibi pek çok yere bulaşabilirler.

Doku kistleri konaklarda yıllarca canlı kalır. Hayvan ölse bile kistler içindeki bradizoitler günlerce canlı kalır. Doku kistleri önemli enfeksiyon kaynağıdır.

Taşizoitler, konakta belirli bir süre var olur ve sonra kaybolurlar. Parazitin bu formu vücut sıvılarında hatta sütte bulunabilir. Ancak dış ortamda birkaç saatten fazla yaşayamaz.

Parazitin enfektif formları sporlanmış ookistler, doku kistleri ve taşizoitlerdir.

Gerek sonkonağın, gerekse arakonağın enfeksiyonu parazitin enfektif formlarından birinin ağız yoluyla alınmasıyla olur.

Gebelik sırasında oluşan enfeksiyonda taşizoitler intrauterin yolla yavruya geçebilmektedir. Taşizoitlerin galaktojen (sütle) yolla diğer bir konağa geçebileceği bildirilmiştir.

T. gondii ile daha önce enfekte olmamış hayvanlar ve insanlar gebelikleri sırasında enfeksiyona yakalandıklarında meydana gelen taşizoitler intrauterin yolla yavruda konjenital enfeksiyona sebep olurlar.

Daha önceki enfeksiyonda oluşan doku kistleri, bağışıklığın devamını sağlar ve arakonağı reenfeksiyonlara karşı korur. Böylece bu parazite bağışıklık kazananlar gebelikleri sırasında normal doğum yaparlar.

3. Hastalığın evreleri neleredir? Ne zaman bulaşıcı olmaya başlar?

T. gondii, arakonakta taşizoit döneminde hızla çoğalır ve içinde bulunduğu hücreyi patlatarak tahrip eder. Ağır enfeksiyonlarda myokard, akciğerler, karaciğer, beyin gibi yaşamsal değeri olan organ ve dokularda nekrotik alanlar oluşur. Aynı zamanda ateş yükselir ve lenf yumruları şişer. Bu döneme akut toksoplazmozis adı verilir. Ancak her olayda bu devrede klinik belirti görülmeyebilir.

Kist devresinde, parazitler kistin içinde bradizoit (kistozoit) formundadır. Bradizoitler çok yavaş çoğalırlar. Bunlar kist içinde olduklarından ve hücreleri tahrip etmediklerinden zararlı etkileri yoktur. Klinik belirtilerin görülmediği bu döneme kronik toksoplazmozis denir. Kistler konakta immun yanıtın devamlılığını sağlar.

4. Bu hastalık Türkiye'de var mı?

Bu hastalık, ülkemizde oldukça yaygın olarak görülmektedir. Gebelik öncesi Toxoplasma'sı pozitif olan bayanların, bu hastalıkla ilgili herhangi bir endişe taşımaması gerekmektedir.

5. Köpeklerden de geçebilir mi?

Köpeklerden bulaşma olmamaktadır. Ancak enfekte kedi dışkısındaki ookistleri mekanik olarak taşıma sözkonusu olabilir.

6. Kedileri dışkısına dokunmasak bile onları seversek bize bulaşabilir mi?

Enfeksiyon sözkonusu değil ise (enfekte dışkı ile kontamine olması durumu yok ise), kedi tüyünden herhangi bir bulaşma olması mümkün değildir.

7. Hastalığın belirtileri nelerdir?

Gebelerde enfeksiyon ve konjenital enfeksiyon
- Parazitle daha önce enfekte olmuş ve parazite karşı immun yanıtı bulunan kadınlar gebe kaldıklarında parazitten etkilenmezler ve normal doğum yaparlar.
- Parazitle daha önce karşılaşmamış ve immun yanıt gelişmemiş kadınlar gebelikleri sırasında enfeksiyona yakalanırsa meydana gelen taşizoitler plasentadan geçerek yavruyu da enfekte eder. Enfeksiyon gebeliğin ne kadar erken döneminde olursa yavruda tahribat da o kadar fazla olur. Bu dönemde tahrip olan hücreler belirli organ ve dokuları oluşturacağından genellikle fötüs ölür, abort şekillenir veya anomaliler meydana gelir. Gebeliğin ortalarından sonra doğuma yaklaştıkça oluşan enfeksiyonlarda ölüm ve abort giderek azalır. Bu durumda yavru ölü veya canlı doğar. Doğan yavru parazitle enfektedir. Buna konjenital toxoplazmosis denir. Annelerde çoğu kez abort dışında başka semptom görülmez. c) Konjenital toxoplasmosiste yavruda ensefalitis, deride kırmızı döküntüler, sarılık, hepatomegali, bunlara ek olarak da korioretinitis, hidrosefalus (kafasının, beyindeki basınçtan dolayı anormal büyük olması) ya da mikrosefali (bebeğin kafasının çok küçük olması) görülür. Doğumdan sonra ölüm oranı yüksektir. Sağ kalan bebeklerde ise zeka geriliği, konvülzyonlar, spastisite, beyin felci, sağırlık ve göz bozuklukları ortaya çıkmaktadır.

Diğer postnatal enfeksiyonlar
1. Çoğu olay belirtisizdir (asemptomatik) veya hastalığa doğru bir tanı konmadan geçmektedir.
2. En yaygın klinik formu lenfoadenopatidir. Lenf yumruları şişer, bitkinlik, keyifsizlik, depresyon, boğaz ağrısı görülür. Ateş olabilir. Lenf yumruları uzun süre şiş kalır
3. Ekzantemli form: Bu formda vücutta tifus hastalığındakine benzer ekzantemler (deride kabarık döküntüler) oluşur. Ek olarak, atipik pnöymoni, myokarditis, meningoensefalitis şekillenir. Ölüm görülebilir. Lenf yumruları bazen şişer.
4. Serebrospinal form: Bu form ateş, ensefalitis, konvulsiyonlar, lenfoadenopati ve sonuçta ölümle sonuçlanır. Bu formun oluşması nadirdir.
5. Oftalmik form: Kronik korioretinitis görülür.

Nükseden toksoplazmozis

8. Tanısı nasıl konur?

Laboratuar testleri ile. (Kanda yapılan bazı Serolojik testler ile spinal sıvı, amniotik sıvı, plasenta, lenf yumruları, kemik iliği ya da diğer dokulardan yapılan testlerle) tanı konmaktadır.

9. Toksoplazmaya bağışıklığı olduğu anlaşılan bir bayanın evdeki evcil hayvan yüzünden hamilelikte sorun yaşaması mümkün müdür?

Böyle bir sorun yaşanması mümkün değildir. Hamilelik öncesi toxoplasma ile enfekte olmuş bir bayanın bebeği, annede oluşan bağışıklık ile korunmaktadır.

10. Toksoplazma negatif çıkan bir bayan hamile kalmadan önce ileride sorun yaşamamak için ne yapabilir?

Toksoplazma negatif çıkan bir bayan, evindeki kedilerine hiçbir şekilde çiğ gıda vermemelidir. Kedilerinin, dışarıdan herhangi bir şekilde beslenmediğinden emin olmalıdır. Kendisi de çiğ et tüketmemeli, hatta çiğ ete dokunmamalıdır. Kedilerinin dışkısını temizlerken, mutlaka eldiven kullanmalıdır.

11. Hamilelikte toksoplazmaya bağışıklık olmadığı saptanırsa ne yapılmalıdır?

Yukarıda bahsedilen noktalara dikkat edilmelidir. Ek olarak, dışarıda yemek yerken, çiğ et ve çiğ et barındıran gıdalar tüketmemeye dikkat etmenin yanında, yapraklı sebze ve meyveleri de çok dikkatli tüketmelidir. Mümkünse ev dışında herhangi bir yerde salata yememeli, evde bu gıdaları hazırlarken çok iyi yıkamalı, sirkeli ve tuzlu suda bekletip tüketmelidir.

Bahçe ya da toprakla çalışılacaksa, mutlaka eldiven giyilmelidir.

Kedinin dışkısını uzaklaştırma işlemi de mutlaka eldiven kullanılarak yapılmalıdır.

Yemek hazırlarken (önce ve sonra) ya da yemek yemeden önce mutlaka eller ılık-sabunlu suyla çok iyi yıkanmalıdır.

Çiğ ete dokunulmamalıdır, eğer bu mümkün değilse, mutlaka eldiven kullanılmalıdır.

Yemek yaparken (öncesinde ve sonrasında) çiğ et kullanılan bıçaklar, spatulalar ve benzeri mutfak cihazları da çok iyi yıkanmalıdır.

12. Enfekte bir anne adayından bebeğine, hamilelik sırasında Toksoplazmozis bulaşması ne sıklıkta görülür?

Primer toxoplasmosisin gebeliğin ilk trimestirinde oluşması halinde fetüse geçiş riski ortalama %25 iken, son trimestirinde bu oran %65'e çıkmaktadır. Fetal enfeksiyon riski gebelik ilerledikçe artmakta (doğuma yakın %90-100); ancak klinik tablo erken dönemlerde alınan enfeksiyonlarda daha ağır olmaktadır.

13. Hamilelikte toksoplazma enfeksiyonu saptanırsa ne yapılmalıdır?

Hamilelikten enaz 6-9 ay önce enfekte olunmuşsa immunite gelişmiştir ve enfeksiyonun bebeği etkileme riski çok düşüktür.

Gebelik sırasında enfeksiyon tanısı konduğunda tedavi mümkündür ve doktor tarafından anne ve bebek sıkı takip edilmelidir (gebelik sırasında ve bebeğin doğumundan sonra). Tedavi için geç kalınmış ise bu durumda doktorun önerisi ile kürtaj yapılması sözkonusu olabilir.
14. Tedavi nasıl yapılmalıdır?

İnsanda postnatal enfeksiyonların tedavisinde Pyrimethamine + Sulfadiazine kombinasyonu kullanılır.

15. Toksoplazmadan korunma yolları nelerdir?

Et ve sakatat grubu yiyecekler yeteri kadar piştikten sonra yenmeli (kesildiğinde en iç noktasının rengi kahverengiye dönmeli, kırmızı kalmamalı).

Et ve et ürünlerini pişirme sırasında tatmamaya dikkat edilmelidir.

Kedilere et ve sakatat grubu yiyecekler verilirken aynı şekilde pişirilmeli. Kedilerin fare, kuş avcılığı engellenmeli.

Kedi dışkıları günlük uzaklaştırılmalı. Kedi dışkısını uzaklaştırma işlemini, mümkünse evdeki diğer bireyler üstlenmelidir. Bu mümkün değilse, hamile bayanlar bu işlemi yaparken eldiven kullanılmalıdır.

Taze çiğ süt içilmemeli.

Hamile bayanlar et, sakatat gibi gıdalara çıplak elle dokunmamalı, sebzeleri çok iyi yıkadıktan sonra tüketmelidir.

Çiğ kırmızı et, tavuk eti ve deniz ürünleri ile temas etmiş olan kesme tahtaları, tabaklar, bıçak, çatal ve kaşıklar ve eller, sıcak sabunlu suyla yıkanmalıdır.

Pişirilmeden birkaç gün önce dondurulmuş etin enfeksiyon taşıma riski oldukça düşüktür.

En önemli konu, kedilerimizi enfeksiyondan korumaktır. Bunun için kedilerimize hazır mama ya da çok iyi pişirilmiş gıdalar vermek gerekmektedir. Kedilerimizin evden çıkmaması sağlanmalıdır.

Hamile bayanların, sokaktaki kedilere (özellikle yavru kedilere) dokunmaması önerilir.

İşlem görmemiş su içilmemesi önerilmektedir.

16. Toksoplazma negatif hamile bir bayan evdeki hayvanını uzaklaştırmalı mıdır?

Kesinlikle hayır. Enfeksiyon riskine karşı alınacak basit önlemlere dikkat etmek yeterlidir. Bu önlemler, yukarıda açıklanmıştır.

Kaynaklar: